Een reeks aan Review-artikelen beschrijft allerlei aspecten van Vitamine K. Halder et al., (2019) schrijven een overzichtelijke publicatie over het zich steeds verder uitdijende inzicht hoe de verschillende vormen van vitamine K een bijdrage leveren aan onze gezondheid.
Phylloquinone en Menaquinones
Er bestaan moleculaire en fysiologische verschillen tussen enerzijds vitamine K1 (Phylloquinone) en K2 (Menaquinone=MK). Echter ook binnen de K2 moet je verder differentiëren in onder meer MK4, MK7, MK9. MK4 is te vinden in producten gemaakt uit vlees en organen, terwijl MK7 en MK9 uit fermentatie door bacteriën stamt: in soja (natto), in kwark en kaas (melkzuurvormers) en schimmelkaas (blauwschimmels, witte schimmels).
K1 is grofweg gekoppeld aan het (blad)groen in de plant: broccoli, sla, avocado, maar ook snelgroeiend gras, wat door koeien wordt opgenomen en omgezet wordt in de lever in K2 (MK4). Zuurkool stamt uit een fermentatieproces (melkzuurvergisting) van groene kool en bevat derhalve naast K1 ook de K2 vitamine. Wanneer wij K1 opnemen, dan heeft dit a) een korte halfwaardetijd, dat wil zeggen het verdwijnt weer snel uit het lichaam en moet derhalve regelmatig opgenomen worden en b) heeft het een andere ophoping in het lichaam dan K2, namelijk in de lever en c) heeft het niet dezelfde werking als de K2, dat afkomstig uit het dier (MK4) en gefermenteerde producten (MK7, MK9).
De naam van vitamine K werd overigens gegeven met de ontdekking van haar werking. De Duitse wetenschappers spraken over “Koagulation” oftewel stolling. Vitamine K werd in eerste instantie bekend in verband met de bloedstolling. Pas veel later, vanaf de jaren 1990 werd duidelijk, dat er grote verschillen waren tussen de werking van K1 en K2.
De betekenis van de K-vitamines is met name als aan/uit knop, waarbij tal van regulerende eiwitten tot expressie komen. Men noemt dit de Vitamine K afhankelijke eiwitten (Engels: VKDP). De eiwitten gaan op “aan”, wanneer een carboxylgroep (chemisch: -COOH) aan de voorloper van elk VKDP eiwit gekoppeld wordt. Hierdoor “start” haar fysiologische functioneren. Een deel van deze VKDP bemoeit zich met de Calciumstofwisseling in de botten. Onder andere Osteocalcine en Matrix Gla Proteine voorkomen de Calcium-afzetting in de slagaderen wat tot stijfheid van de vaatwanden, verhoogde bloeddruk en hartfalen aanleiding geeft, maar zij zorgen er ook voor, dat de Calcium in de botten afgezet wordt en daarmee osteoporose (botontkalking) tegengaat. Een andere groep eiwitten bemoeit met de bloedstolling.
Hoe vitamine K werkt, is met behulp van genetisch defecte muizen uitgevonden, muizen die niet in staat zijn om deze werkzame eiwitten aan te maken. De jonge muisjes sterven dan in korte tijd aan verkalking van hun hartkleppen en bloedvaten, en er is geen normale bloedcirculatie meer mogelijk. Ook met remmers die deels als medicijn beschikbaar zijn, zoals het Warfarin, wordt de uitwerking van Vitamine K geblokkeerd met tot gevolg verhoogde botontkalking en verstijving van de slagaders. Kinderen geboren uit moeders die Warfarin tijdens de zwangerschap kregen voorgeschreven (doel bloedstolling tegen te gaan), leden aan tal van afwijkingen, waaronder botafwijkingen, botvergroeiingen en interne bloedingen, dikwijls fataal.
Voeding en vitamine K
Hoe draagt voeding nu bij tot een voldoende hoge spiegel aan vitamine K in het lichaam? Groene groentes moeten dagelijks in behoorlijke porties worden opgenomen, aangezien zij snel uit het lichaam worden verwijderd. K1 concentreert zich in de lever. Anders is het met de vitamine K2. Het Menaquinone kan in het vetweefsel worden opgeslagen en wordt geregeld weer gerecycled. Bovendien blijkt uit onderzoek, dat K1 niet altijd hetzelfde effect heeft als de K2 vitamine. Ook de verschillende MK-vitamines werken niet allemaal hetzelfde. Zo is onder meer het MK9 zeer lipofiel, maar wordt daardoor slecht opgenomen in de stofwisseling. MK7 bepaalt een belangrijke deel van de gemeten vitamine K2 concentratie in het bloed.
Bergboeren in Zwitserland (1931)
In het onderzoek van de tandarts Weston A. Price van de bergboeren in Zwitserland werd duidelijk, dat deze mensen hun hoge vitamine K2 opname te danken hadden aan de Zwitserse, gerijpte bergkaas en hun boter. Verder aten deze mensen zuurdesembrood, brood, dat eveneens een fermentatieproces met melkzuurbacteriën en gisten heeft doorgemaakt. Tenslotte het orgaanvlees van hun runderen en geiten, hoewel dit niet in grote mate een bijdrage heeft geleverd, aangezien dit beperkt beschikbaar was. Groentes en daarmee een direce bron van vitamine K1 kenden deze bergboeren vrijwel niet. Zij leefden van rogge, koeien en geiten. Zij lieten hun koeien het voorwerk doen. Koeien graasden hoog in de Alpen en hun dagelijkse rantsoen bestond uit gras, gras en nog eens gras. In het Alpseizoen gaan de koeien de berg op en het gras wat in het voorjaar hoog in de bergen groeit, ontwikkelt zich zeer snel en bevat derhalve hoge concentraties Vitamine K1, wat door de koeien omgezet wordt in Vitamine K2. De koeien liepen bovendien dagelijks in de zon, waardoor zij via hun huid grote hoeveelheden Vitamine D3 maakten, wat deels ook in het melkvet terecht kwam. De boter was waarschijnlijk knalgeel en zacht van consitentie.
Halverwege de 20e eeuw gaan ook bergboeren hun kaas en boter als ruilwaar gebruiken. De beschaving rukt op en winkels doen hun intrede in de bergdorpen. Price beschrijft, hoe uiteindelijk ook in de Zwitserse Alpen het witbrood, de ingeblikte groeten, de chocola en de suiker hun intrede doen. Het zuurdesembrood en zomerkaas maakten een geringer deel uit van het dagelijkse dieet van de boeren en hun kinderen. In korte tijd ontwikkelde zich de cariës en ontstonden er veranderingen in de botstructuur bij de bergboeren en stand van het gebit en vooral hun kinderen (beugelkinderen). Price gebruikt het begrip “immuniteit” (in de zin van “weerbaar, bestand tegen”) om aan te geven, dat de bergboeren oorspronkelijk bestand waren tegen de opkomende welvaartsziekten, te weten als eerste: tandbederf. Naar zijn mening was het gebrek aan voldoende dagelijkse opname van de vetoplosbare vitamines (A, D en K2) de start van het verval. De waarnemingen die Price wereldwijd en bij herhaling deed aan de gezondheidsveranderingen in verschillende groepen natuurvolkeren voor en na verandering van hun dieet past uitstekend in het beeld, dat we tegenwoordig hebben van de werking van vitamine K2. Steeds meer wordt er bekend, welke sleutelpositie vitamine K2 kan vervullen in de preventie van welvaartsziekten.
Alle natuurvolkeren kenmerkten zich door de afwezigheid van artsen en tandartsen. Zij moesten een “gezonde, nieuwe generatie voortbrengen” zonder dat hun vrouwen in het kraambed stierven, zij moesten hun kinderen de beste start van hun leven meegeven. De wijze waarop wij vandaag de dag spreken over de 1e 1000 dagen van het leven (conceptie t/m 2e levensjaar) was de beste investering die men doen kon met behulp van ondersteunende voedingsmiddelen. Van generatie op generatie werden jonge mannen en vrouwen ingewijd in de geheimen van een gezonde voeding. Hoewel er uiteraard lokaal grote verschillen zijn, bestond deze voeding uit grotendeels rauwe en rauwgefermenteerde producten, hele granen, indien mogelijk vlees, maar dan wel het hele dier, vis plus bijzondere producten die de start een duwtje in de rug konden geven: vis-eieren, boter uit de hoge Alpen. Het was niet de huidige tijd van “veel groente en fruit”.
Om later kinderen in Amerika te ondersteunen in hun ontwikkelingsproces ontwikkelde Price een voedingssupplement, dat bestond uit geselecteerde boterolie (ghee) van koeien die melk gaven van snelgroeiend gras, gemixt met gefermenteerde levertraan. Dit supplement was voor de kinderen een boost voor hun inname aan vetoplosbare vitamines, waaronder de vitamine K2. Voor Weston Price moesten vitamine A, D en K2 altijd in samenwerking worden aangeboden om het gewenste gezondheidseffect te bereiken. Hoewel Price de vitamine K2 niet kon analyseren, wist hij wel met welke voedingsmiddelen deze vitamine K2 in verband stond. Hij noemde haar toen voor het gemak maar Activator X. Op basis van het huidige inzicht in Vitamine K, was Price met zijn onderzoek zijn tijd ver vooruit.
Informatie uit dit artikel stamt grotendeels uit: Halder, M., Petsophonsakul, P., Akbulut, A. C., Pavlic, A., Bohan, F., Anderson, E., … & Schurgers, L. (2019). Vitamin K: Double bonds beyond coagulation insights into differences between vitamin K1 and K2 in health and disease. International Journal of Molecular Sciences, 20(4), 896.
Foto: Alpenmelk wordt gezeefd voordat het tot bergkaas wordt gemaakt
